29 сакавiка 2024, Пятніца, 17:57
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Рассакрэчаныя фота: Як выглядала Берасцейская цытадэль 150 гадоў назад

16
Рассакрэчаныя фота: Як выглядала Берасцейская цытадэль 150 гадоў назад

Большасць мапаў і чарцяжоў публікуецца ўпершыню, бо яны знаходзіліся пад грыфам «сакрэтна» на тэрыторыі Расеі.

У многіх чытачоў гісторыя Берасцейскай цытадэлі асацыюецца выключна з яе гераічнай абаронай у 1941 годзе. Tut.by паглядзеў «Атлас цытадэлі Брэст-Літоўск», які пачаў выходзіць у 2017 годзе, даведаўся аб невядомых старонках гісторыі Берасцейскай цытадэлі і паспрабаваў разабрацца, з якой спадчынай мы маем справу.

ФОРТ 6 (ПОЛЬШЧА), 2017 ГОД. ФОТА: СЯРГЕЙ АРЛОЎ

«У пяці кіламетрах ад Берліна ёсць закінутыя форты, і немцы таксама не ведаюць, што з імі рабіць»

На першы погляд, кожны турыст уяўляе сабе вонкавы выгляд цытадэлі. Але, як сцвярджае аўтар - складальнік «Атласа», экспэрт Фонду развіцця Берасцейскай цытадэлі Уладзімір Арлоў, яе плошча нашмат большая, чым здаецца.

Уладзімір Арлоў, цёзка вядомага пісьменніка, з'яўляецца кіраўніком Цэнтра вайсковай спадчыны Літвы, аўтар і суаўтар кніг «Гісторыя Ковенскай цытадэлі», «Фартыфікацыя XX стагоддзя ў Літве», «Атлас Ковенскай цытадэлі» (Коўна, Літва).

Са слоў Арлова, сістэма Берасцейскай цытадэлі — гэта не толькі Цытадэль і навакольныя яе выспы — Кобрынская, Тэрэспальская і Валынская, але і два дзясяткі фортаў, якія двума кольцамі апяразваюць бастыённую частку цытадэлі + дзясятак дапаможных фартыфікацый (парахавых скляпоў, прамежкавых казармаў, батарэй). У гэты момант большасць аб'ектаў фортавага перыяду не выкарыстоўваецца. Як сцвярджае аўтар «Атласа», форты, хутчэй, нагадваюць страчаную «сталкер-зону».

ГІСТОРЫК УЛАДЗІМІР АРЛОЎ

— Восьмы форт практычна не існуе, ён прадстаўлены фрагментарна. У пятага форта фасад закапаны, а тыльны бок адкапаны. Ты бачыш зусім не тое, што хочаш бачыць. Частка з фортаў на сёння заваленая смеццем або зусім небяспечная для наведвальнікаў. Яны страчаныя для культурнага выкарыстання і нават для мастацкай фатаграфіі. Такім чынам, гэты аб'ект не патрапіць у аніводзін мастацкі каляндар, не ўвойдзе ў аніводзін турыстычны маршрут. І што з таго, што гэтая цэгла пакуль стаіць? Аб'ект ужо страчаны. Яго можна паспрабаваць вярнуць, але як аб'екта культурнай спадчыны яго сёння не існуе.

Са слоў Уладзіміра Арлова, цяпер выкарыстоўваецца толькі пяты форт. Пры гэтым вялікая частка захаваных фортаў знаходзіцца на тэрыторыі Польшчы.

Застаецца адкрытым пытанне: што рабіць з астатнімі аб'ектамі?

ФОТА: АЭРАЗДЫМКА З РАСЕЙСКАГА ВАЙСКОВА-ГІСТАРЫЧНАГА АРХІВА

— Зразумела, што войскам гэтыя аб'екты ўжо не патрэбныя, бульбу ў іх нязручна захоўваць, таму адно з магчымых ужыванняў — гэта культурнае выкарыстанне. Гэта складаная задача, развязання якой на сёння няма. Але развязання няма не толькі ў Берасці або ў Тэрэспалі, яго няма ўсюды — і ў Новагеоргіеўску (Украіна), і ў Коўне (Каўнас), і пад Санкт-Пецярбургам (Расея) таксама ёсць форты і мала хто ведае, што з імі можна зрабіць. Нават у пяці кіламетрах ад Берліна ёсць закінутыя нямецкія форты. І немцы таксама не ведаюць, што з імі рабіць. Хоць там няма пытанняў аб тым, дзе ўзяць грошай, дзе знайсці спецыялістаў, дзе архівы — вось яны, адразу праз дарогу.

ФОТА: ЦЭНТРАЛЬНЫ ДЗЯРЖАЎНЫ АРХІЎ КІНАФОТАФОНАДАКУМЕНТАЎ САНКТ-ПЕЦЯРБУРГА

Пяць гадоў таму Фонд пачаў працу. А ў 2013 годзе распрацаваў і прадставіў канцэпцыю «Брэст-2019». Са слоў аўтара канцэпцыі, экспэрта-музеёлага Дзітэра Богнера, яна здольная прыцягнуць да двух мільёнаў наведвальнікаў на год, стварыць новыя працоўныя месцы, а таксама стаць для берасцейцаў новым цэнтрам культурнага вольнага часу і адпачынку.

Канцэпцыя была распрацаваная ў партнёрстве з Берасцейскім гарвыканкамам. Да ўдзелу ў яе абмеркаванні запрашаліся прадстаўнікі мясцовай і рэгіянальнай улады, Міністэрства культуры, а таксама Міністэрства спорту і турызму, Акадэміі навук. З 2013 года пакет распрацаваных дакументаў у рамках стратэгіі развіцця Берасцейскай цытадэлі знаходзіцца на разглядзе ў Берасцейскім аблвыканкаме.

Акрамя распрацоўкі канцэпцыі, Фонд пачаў даследаваць форты цытадэлі (да гэтага іх даследавалі выключна на лакальным узроўні). У снежні 2017 года пачаў выходзіць «Атлас цытадэлі Брэст-Літоўск». Першым з'явіўся трэці том: «Том 3. Фортавы перыяд (1876-1915)». З друкаваннем выдання дапамог берасцейскі гатэль «Эрмітаж», з самім праектам — Пасольскі фонд ЗША захавання культурнай спадчыны і пасольства ЗША ў Беларусі.

ФОТА З ПРЫВАТНАЙ КАЛЕКЦЫІ ЯЎГЕНА БЕРАСНЕВІЧА

Цяпер супрацоўнікі фонду працуюць над другім томам («Гісторыя цытадэлі Брэст-Літоўск»), пазней пачнецца праца над першым томам («Гісторыя ўзнікнення горада Бярэсця»).

У трэці том «Атласа» ўключаныя 54 мапы праектаў, планаў і профіляў цытадэлі, яе казармаў і фотаў, уключаючы іх дэталёвыя чарцяжы. 63 сучасныя фатаграфіі з фартамі, фасадамі казармаў, інтэр'ерамі капаніраў (капаніра або ніша — збудаванне для вядзення флангавага агню ў двух супрацьлеглых кірунках. — Заўв.) і патэрн (падземны калідор або галерэя для злучэння паміж фартыфікацыйнымі збудаваннямі, форта цытадэлі або апорнымі пунктамі ўмацаваных раёнаў. — Заўв.), зробленыя ў 2017 годзе. А таксама 56 чорна-белых гістарычных фатаграфій са стратэгічнымі аб'ектамі цытадэлі, фартамі, зброяй і ключавымі персаналіямі.

ЧАРЦЁЖ З ВАЙСКОВА-ГІСТАРЫЧНАГА МУЗЕЯ АРТЫЛЕРЫІ, ІНЖЫНЕРНЫХ ВОЙСКАЎ І ВОЙСКАЎ СУВЯЗІ. САНКТ-ПЕЦЯРБУРГ, РАСЕЯ

Большасць мапаў і чарцяжоў публікуецца ўпершыню, бо цягам 150 гадоў яны знаходзіліся пад грыфам «сакрэтна» на тэрыторыі Расеі. А каб не напалохаць чытача і не перагрузіць яго тэхнічнай інфармацыяй, «Альбом» дапоўнены фотаздымкамі.

База — на 10 тысяч матэрыялаў

Але галоўны вынік працы супрацоўнікаў фонду — гэта не толькі выданне «Атласа». Падчас працы Уладзімір Арлоў вывучыў некалькі тысяч матэрыялаў аб фартыфікацыйнай спадчыне цытадэлі ў вайскова-гістарычных архівах Масквы і Санкт-Пецярбурга. У выніку трохгадовых архіўных і палявых даследаванняў супрацоўнікі Фонду выбралі з іх найбольш цікавыя (больш за тысячу), апрацавалі іх атрымалі 128 чарцяжоў, мапаў, і больш за 500 прафесійных фатаграфій.

МАПА ЦЫТАДЭЛІ БРЭСТ-ЛІТОЎСК З ДВУМА АБВОДАМІ ФОРТАЎ

Большасць з іх, якія не ўвайшлі ў «Атлас», размешчаная ў адкрытай электроннай базе звестак «Спадчына Берасцейскай цытадэлі». Кожная карцінка суправаджаецца архіўным шыфрам (спасылкай на крыніцу захоўвання арыгінала). Артыкулы таксама складзеныя паводле архіўных матэрыялаў.

— Карыстальнікі змогуць скласці ўяўленне аб тым, што такое форты Берасцейскай цытадэлі. Даследчыкам гэтыя звесткі дапамогуць пры працы. Да прыкладу, цяпер ідзе частковая рэстаўрацыя парахавога склепа Кобрынскага ўмацавання, каб стварыць там музей і паказаць, як выглядаў жаўнерскі клуб. З дапамогай базы звестак якасць рэстаўрацыі аб'екта можна было б палепшыць. А калі хтосьці наважыць скласці макет асобнага ўмацавання, гэта будзе няцяжка зрабіць па чарцяжах.

ФОТА: ФОРТ ЛІТАРЫ К (ПОЛЬШЧА), 2017 ГОД. ФОТА: СЯРГЕЙ АРЛОЎ

А яшчэ Уладзімір Арлоў спадзяецца, што база звестак палепшыць якасць рэстаўрацыйных работ.

— Кожная зацікаўленая арганізацыя зможа ўбачыць, да прыкладу, чарцяжы або фатаграфіі дзвярэй або абарончых рашотак. Акрамя таго, гэта абавязвае такія арганізацыі адпавядаць пэўным стандартам. Заўтра да іх можа прыйсці кожны школьнік і сказаць: «Прабачце, а чаму вашыя брамы не адпавядаюць гістарычнай фатаграфіі, якую я бачыў учора ў базе звестак».

ГЕНЕРАЛЬНЫ ПЛАН БЕРАСЦЕЙСКАЙ ЦЫТАДЭЛІ. 1881 ГОД

Але каштоўнасць «Атласа» — не толькі ў публікацыі архіўных дакументаў і доступе да іх. Са слоў Уладзіміра Арлова, некаторыя аб'екты цытадэлі зніклі нават за перыяд яго працы.

— Не факт, што праз 10-15 гадоў усе гэтыя форты захаваюцца ў тым выглядзе, у якім мы іх сёння бачым. Таму гэта яшчэ фіксацыя і дакументацыя знікнення гістарычных аб'ектаў. Але ўсё ж хочацца спадзявацца на лепшае.

Каб выдаць «Атлас» для ўсіх ахвотных, яго стваральнікі запусцілі краўдфандынгавую кампанію на пляцоўцы «Вулей». Частка атрыманых грошай плануецца выдаткаваць на выданне наступных тамоў.

Напісаць каментар 16

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках