Ірына Халіп: Усе кажуць пра магічны лік «95»

Вядомая журналістка апавяла пра сітуацыю ў Беларусі.

Вядомая беларуская журналістка Ірына Халіп апавяла ў гутарцы з Віталём Цыганковым у праграме «Размова» на тэлеканале «Белсат» пра тое, што адбываецца ў Беларусі і чаму яна ўдзельнічае ў восеньскай палітычнай кампаніі.

– Вы сталі «кандыдаткай у кандыдаты ў дэпутаты». Гэта быў нечаканы крок для многіх прыхільнікаў вашай журналісцкай творчасці і для палітычнай публікі. Як Вы адчуваеце сябе ў якасці «кандыдаткі ў кандыдаты»? Вы стаіце ў пікетах для збору подпісаў – што гэта Вам дае?

– Гэта дае мне, па-першае, натхненне. Па-другое, гэта дае мне надзею. Па-трэцяе, гэта дае мне новыя тэмы як журналістцы. Гэта ўвогуле дае мне шмат.

Шчыра кажучы, я нават не думала, што гэта будзе менавіта так.

– У добрым сэнсе не думалі – гэта значыць чакалі меншага?

– Так, чакала меншага.

– І ў чым выяўляецца гэтае большае? У рэакцыі людзей? У колькасці людзей, якія прыходзяць? Або ў тых тэмах, незвычайных рэпліках, якія людзі Вам кажуць?

– Ва ўсім. Па-першае, падыходзіць вельмі шмат людзей – нават з нейкіх далёкіх раёнаў горада, якія прыязджаюць спецыяльна, каб са мной павітацца, таму што прачыталі на «Хартыі-97» расклад пікетаў для збору подпісаў.

– Але падпісацца не могуць, таму што яны не Вашы «кліенты»?

– Так.

Дарэчы, яшчэ адна праблема: Лукашэнка тым, што ён знішчыў заканадаўчую ўладу, знішчыў тым самым нейкую правасвядомасць беларусаў. Людзі звыкліся за 25 гадоў, што ў нас няма «парламента», і цяпер многія з іх нават не ведаюць, што такое выбарчая акруга.

«А што, я не магу паставіць за вас свой подпіс, калі жыву ў Зялёным Лузе?» – пытаюцца людзі.

«Не».

– Бывае, што людзі ставяць подпіс за аднаго кандыдата ў сваёй акрузе і ім кажуць, што больш нельга ні за кога падпісацца. Хоць паводле закону гэта не так – можна падпісацца хоць за ўсіх кандыдатаў у сваёй акрузе...

– Абсалютна так. І гэта знішчыў Лукашэнка.

– Я, мабыць, пачаў з лёгкага пытання... Акрамя тых пазітыўных імпульсаў, якія Вы бачыце, ідзе напэўна і шмат неразумення гэтага Вашага кроку. Вы ўвесь час, як журналістка і як прадстаўніца, у пэўным сэнсе, «Еўрапейскай Беларусі», негатыўна выказваліся пра «выбары», не ўдзельнічалі ў іх, выказваліся за байкот. Што раптам змянілася?

– Змянілася ўсё, змянілася сітуацыя.

Я чалавек у пэўнай ступені кансерватыўны. Я хацела б, каб можна было выбраць для сябе пэўную пазіцыю з юных гадоў – і на ўсё жыццё, да канца сваіх дзён. Усё: я за байкот – і буду за байкот да труны.

Але, на жаль, так не бывае. Не бывае ўніверсальных стратэгій і метадаў, якія падыходзілі б і да адной кампаніі, і да другой, і да трэцяй, і дзесяць гадоў таму, і сёння, і праз дзесяць гадоў. Ну не бывае такога.

На жаль, даводзіцца мяняцца разам з сітуацыяй. Tempora mutantur et nos mutamur in illis (часы мяняюцца, і мы змяняемся разам з імі – рэд.).

– Што змянілася ў сітуацыі, што вымусіла Вас прыняць такую радыкальна новую для Вас пастанову?

– Мяне вельмі хвалюе той факт, што ў нас вельмі хутка запусціцца АЭС. Мяне вельмі хвалюе той факт, што ціск з боку Расеі стала больш моцным, чым тры-пяць-дзесяць гадоў таму.

Раней усе пагрозы незалежнасці ўсё ж былі гіпатэтычнымі, мне здаецца. Нават ваенныя вучэнні «Захад-2017», калі гаворка ішла пра тое, што да нас прыйдзе расейскае войска і тут застанецца, нават тады не было такой абсалютна сур'ёзнай пагрозы, як цяпер. Я яе адчуваю цяпер – раней не было, а цяпер ёсць.

І разумееце, людзі патроху страчваюць веру ў тое, што нешта можна памяняць. Я ж не настолькі наіўная, як некаму можа здацца. Я разумею, што ўдзел у палітычнай кампаніі, якая ў часе правядзення супадае з «выбарамі» ў «палату прадстаўнікоў» – гэта яшчэ не пачатак пераменаў.

Пачатак пераменаў – гэта мабілізацыйная кампанія. Можна меркаваць, што мы ўдзельнічаем у мабілізацыйнай палітычнай кампаніі.

Давайце абуджаць народ. Давайце пакажам, што мы ёсць, што мы не баімся, што мы здольныя рызыкаваць, здольныя выходзіць на вуліцы.

– А канчатковая стратэгічная мэта, вядома – прэзідэнцкія выбары? Выбары – як аснова для Плошчы?

– Абсалютна так.

– І гэта тое, што якраз нядаўна казаў палітолаг Павел Вусаў, які крытыкаваў тых, хто ідзе на гэтыя «выбары» і сцвярджаў, што калі і ўдзельнічаць у гэтай кампаніі, то толькі калі ставіць пытанне пра Плошчу. Вы так пытанне ставіце – значыць, гэта з'яўляецца абгрунтаваннем для ўдзелу, як Вы падкрэсліваеце, не ў «выбарах», а ў палітычнай кампаніі?

– Абсалютна так.

– Але калі ўлады гэта адчуюць – напэўна, яны пачнуць інакш да вас ставіцца? Не як да звычайнай кандыдаткі, а як да патэнцыйнай рэвалюцыянеркі, якая хоча на самай справе выкарыстаць легальныя магчымасці для нечага іншага?

– Я гэта ўсё разумею. Вядома, калі б была магчымасць не рызыкаваць, а нешта памяняць, не рызыкуючы, то я, вядома ж, ёй скарысталася б.

Але такіх магчымасцяў няма – ці я пра іх яшчэ не ведаю.

– На Ваш адрас за тыя дні, як стала вядома пра Ваша жаданне стаць «кандыдаткай у дэпутаты», былі нейкія рэзкія негатыўныя выказванні – у сацыяльных сетках ці асабіста? Накшталт таго: як Вы, якая сядзела, якая так радыкальна ставіцца да ўлады, пайшлі на гэтую кампанію?

– Вядома, былі. І я была да гэтага гатовая. Я была гатовая да таго, што на першым этапе, на першай стадыі негатыўнай рэакцыі будзе больш з боку аднадумцаў, чым з боку ўладаў.

Улады яшчэ, мне здаецца, нічога не зразумелі і таму пакуль паводзяць сябе спакойна. Магчыма, яны думаюць, магчыма, разважаюць, магчыма, аналізуюць. Магчыма, разважаюць, як лепш: можа, цяпер, на гэтым этапе, мы патрэбныя ім больш, чым перашкаджаем – ці наадварот? Трэба нешта рабіць ці зрабіць выгляд, як быццам можна ўсё і ў нас «дэмакратыя», як гэта было, напрыклад, восенню 2010 года – аж да 19 снежня.

Не ведаю. Я не магу прагназаваць, што там цяпер адбываецца ва ўладзе, у яе калідорах, але да негатыўнай рэакцыі я была абсалютна гатовая.

– У мяне склалася ўражанне, што мы, журналісты і палітычныя аналітыкі, ужо аддалі Лукашэнку гэтую перамогу наступным летам, але разам з тым – у нас няма сацыялогіі, але ёсць нейкія ўражанні – што цяпер у дзейнай улады як ніколі мінімальны рэйтынг. Ёсць у Вас такое ўражанне?

– Абсалютна такое. Так, мінімальны рэйтынг.

Ведаеце, я апошнім часам чамусьці вельмі часта чую магічны лік 95. Ведаеце, што такое 95?

Вось да мяне падыходзяць людзі – усё роўна, на пікетах ці проста знаёмыя, далёкія знаёмыя ці ўвогуле незнаёмыя – і кажуць: «Вы разумееце, што ўжо 95% супраць Лукашэнкі?»

Яны паміж сабой незнаёмыя, гэта людзі з розных колаў, абсалютна розных сфераў дзейнасці – і ўсе яны кажуць: 95%.

І я згаджаюся. 5% – гэта, бадай, адміністрацыя, самае высокае чынавенства, якое ўжо «замазанае» так, што не можа дазволіць змены ўлады.

А 95 – так, супраць. Але што з гэтым рабіць? «Мы, беларусы, мірныя людзі», – як гаворыцца ў афіцыйным гімне. Таму мы супраць крыві, супраць рэвалюцый, супраць нейкага радыкалізму. Мы хацелі б «мірных пераменаў». Мы хацелі б, каб можна было пайсці і прагаласаваць.

Вельмі не хочацца верыць у тое, што ўжо немагчыма прыйсці, прагаласаваць, сесці за нейкі круглы стол, уступіць у дыялог і гэтак далей. Усё. Гэта ўжо немагчыма. Толькі пратэсты. Гэта вельмі балюча прызнаць, што больш не засталося сродкаў і метадаў – толькі адзін. А пратэсты – гэта заўсёды рызыка. Ужо я гэта ведаю як ніхто іншы, напэўна.

– Але тут, у адрозненне ад 2010 года, пасля 2014 года, пасля Крыма і Данбаса, з'явіўся новы аргумент, з нагоды якога я хачу пачуць Ваша меркаванне. Гэта – расейскі аргумент: калі мы выйдзем на пратэсты, гэта нібыта будзе выгодна Расеі. Вось у 2015 годзе прайшлі першыя «выбары», пасля якіх не было Плошчы. Упершыню апазіцыя не рыхтавала Плошчу, паколькі, маўляў, калі мы падрыхтуем Плошчу, Расея гэта выкарыстае і будзе яшчэ горш. На чыю карысць гэты аргумент? Ці не думаеце Вы, што ён можа быць нават запушчаны ўладай? Ці на самай справе ёсць такая рызыка? Як адначасова змагацца з рэальнай небяспекай для суверэнітэту з боку Расеі і нашай аўтарытарнай уладай – каб не было супадзення гэтых дзвюх тэндэнцый?

– Ну трэба ж разумець, і мы з вамі разумеем, што гэтая ўлада, нягледзячы ні на што, Расеяй падтрымліваецца.

Па-першае, менавіта пры гэтай уладзе магчымая анэксія Беларусі – і толькі пры ёй. Мне здаецца, ніхто іншы, акрамя Лукашэнкі, на гэта не пойдзе. А Лукашэнка, мне здаецца, думае, што ён як займаўся праскокваннем паміж кроплямі дажджу 25 гадоў...

– Геапалітычны шпагат...

– Так, і ён думае, што так можна і прадаўжаць. Але менавіта яго і можа «даціснуць» Крэмль.

Такім чынам, я мяркую, што пратэсты – не на карысць ні Лукашэнку, ні Крамлю. Давайце ўсё ж разумець, што пратэсты – гэта, па-першае, цяперашняе волевыяўленне народа. Па-другое, расейскія пратэсты, якія мы назіралі гэтым летам – таксама натхняюць.

Не ўся Расея марыць, каб быў «расейскі свет», каб Беларусь стала «паўночна-заходнім краем». Там таксама ёсць нармальныя людзі – і ў нас супадаюць мэты. Яны таксама хочуць, каб Расея была цывілізаванай краінай, а мы хочам, каб Беларусь была цывілізаванай краінай. І нішто нам не перашкодзіць, я спадзяюся, аднойчы гэтага дамагчыся.

– Я ведаю Вас як журналістку і палітыка. Думаю, Вы не абмяжуецеся банальным, стандартным стаяннем у пікетах. Калі вы зарэгіструецеся – ці можна ад вас чакаць нечаканых, не характэрных раней ні для каго нечаканак падчас гэтай кампаніі?

– Яркую, цікавую кампанію я абяцаю.